Żorskie Towarzystwo Śpiewacze Feniks

 Artykuł powstał głównie na podstawie okolicznościowej broszury wydanej z okazji 50-lecia Towarzystwa Śpiewaczego “Feniks” autorstwa: Tadeusza Burkota, Ewy Dudek, Maksymiliana Frelichowskiego, Zygmunta Laskowskiego, Fryderyka Pietrzyka, Barbary i Józefa Wyrobków. Użyłem także materiałów należących do mojego dziadka Antoniego Słupika, który wraz z moją babcią Marią Słupik z domu Budzińska należeli po II wojnie światowej do szeregów tej organizacji. Temat potraktowałem jako szkic do przyszłego poszerzenia wiedzy, a także by w przystępny i łatwy do odbioru sposób, (niejednokrotnie uogólniając) przybliżyć historię chóru od roku powstania – 1912 do roku jubileuszowego - 1962.

Nazwa chóru nie wzięła się przypadkowo. Feniks jest symbolem m.in.: odrodzenia, nieśmiertelności i powstawania z popiołów. Organizacja powracała do życia łącznie trzy razy. Działalność chóru wiązała się z podtrzymaniem i propagowaniem polskiego języka, kultury, tradycji oraz pieśni. Chór zrzeszał kilka pokoleń śląskich rodzin śpiewaków i śpiewaczek. Jego członkowie brali udział w walce o “sprawę polską”.

Od II połowy XIX wieku, w wielu miastach na Śląsku zaczęły powstawać chóry. W Żorach jego utworzenie było utrudniane. W pierwszej kolejności należy wspomnieć o tym, że na początku 1911 roku pomimo obostrzeń działała nielegalnie w Żorach organizacja Towarzystwa Górnośląskiej Młodzieży Ludowej. Zrzeszała ona ludzi “sprawy polskiej”. Jej pierwszym, poufnym zebraniem było to, które odbyło się 28 kwietnia 1912 roku w mieszkaniu Józefa Wyrobka (założyciela chóru) przy ówczesnej ul. Baranowickiej. Zebranie liczyło piętnaście osób. Po pięciu spotkaniach, uchwaleniu zarządu i przyjęciu w swoje szeregi nowych członków rozwiązano Towarzystwo Górnośląskiej Młodzieży Ludowej. W jej miejsce założono nowe towarzystwo śpiewacze pod znaną już nazwą “Feniks”. Spotkania odbywały się co niedzielę w mieszkaniu rodziny Kowalczyków na ówczesnej ul. Pszczyńskiej. Przychodzili na nie, nie tylko członkowie towarzystwa, ale i osoby spoza ich grona.

Towarzystwo po raz pierwszy swój występ odbyło w styczniu 1913 roku w żorskim kościele śpiewając polskie kolędy. Występ spotkał się z zadowoleniem miejscowych Polaków oraz Niemców. Działalność chóru ponownie była utrudniana przez ówczesne władze żorskie. Jego członkowie jak i działalność chóru była skrupulatnie kontrolowana. Pomimo trudności chór w dalszym ciągu funkcjonował. Utrzymywano więzi z innymi towarzystwami śpiewaczymi, uczestniczono w zjazdach śpiewaczych oraz wycieczkach. Na zebraniach nie tylko ćwiczono śpiew. Odczytywano referaty, organizowano pogadanki o sprawach ogólnych oraz patriotycznych.

Wybuch I wojny światowej przerwał działalność chóru. Większość młodzieży męskiej “Feniksa” została zaciągnięta do armii niemieckiej, do walki za “obcą sprawę”.

Feniks powstał z popiołów po raz pierwszy

Ponownie działalność chóru wskrzesił Józef Wyrobek w lipcu 1917 roku po zwolnieniu z wojska. Wznowiono udział w uroczystościach, wyjazdach oraz wystawianiu sztuk teatralnych. Jego członkowie oraz ich rodziny były w dalszym ciągu inwigilowane. Niektórzy zostali nawet za swoją działalność aresztowani. Pomimo przeciwności chór kontynuował swoją działalność. W dalszym ciągu towarzystwo wyjeżdżało na zjazdy śpiewacze oraz wystawiało nowe sztuki teatralne. W 1937 roku obchodzono hucznie 25-lecie istnienia chóru. Na obchody przybyły inne chóry z powiatu rybnickiego.

We wrześniu 1939 roku członkowie Feniksa brali udział w odpieraniu oddziałów niemieckich. Większość z nich musiało uciekać, a niektórzy zmarli później w obozach koncentracyjnych. Dokumenty towarzystwa “Feniks” zostały zniszczone, a majątek skonfiskowany. Cudem ocalał jednak sztandar chóru.

Feniks powstał z popiołów po raz drugi

We wrześniu 1945 roku powstało Kółko Teatralno-Śpiewacze zrzeszające pięćdziesiąt osób. Największą liczbę stanowili ponownie młodzi ludzie, którzy swoim działaniem chcieli pobudzić i umilić mieszkańcom Żor ponurą, powojenną rzeczywistość. Starsi członkowie pomogli swoim zaangażowaniem i doświadczeniem młodym. Rok później Kółko Teatralno-Śpiewacze zostało przejęte przez Towarzystwo Śpiewacze “Feniks”. Borykano się z brakami nut, instrumentów i brakiem miejsca do ćwiczeń. Pomimo tego towarzystwo uczestniczyło w wielu uroczystościach, akademiach, koncertach, wycieczkach oraz zjazdach śpiewaczych.

Działalność chóru napotkała kryzys. W 1954 roku większość członków “Feniksa” zasiliło swoim udziałem nowopowstały zespół śpiewaczy przy ówczesnym Miejskim Przedsiębiorstwie Remontowo-Budowlanym w Żorach. Pomimo kilku występów oraz sukcesów w 1955 roku działalność chóru została zawieszona.

Feniks powstał z popiołów po raz trzeci

Rok później większość członków “Feniksa” wraz z zarządem postanowiło wznowić jego działalność. Z pełną werwą rozpoczęto działania. Nową siedzibą organizacji stał się ówczesny Powiatowy Dom Kultury. Ponownie organizowane były próby, wyjazdy oraz uroczystości. Towarzystwo znów zostało docenione na zjazdach śpiewaczych, a jego członkowie z pełnym energii działaniem przystąpili do przygotowań obchodów 50-lecia istnienia organizacji...

Po moim dziadku zachowało się kilka zdjęć, legitymacja członkowska, dyplom oraz blaszka okolicznościowa wybita z okazji 50-lecia istnienia towarzystwa. Moją uwagę zwróciło to, że za każdym razem “powstawanie Feniksa” wiązało się ze współpracą starszych i młodszych osób. Może podczas zbliżających się świąt znajdziemy choć chwilę czasu, by porozmawiać ze swoimi bliskimi na tematy z przeszłości, póki jeszcze mamy taką szansę. Dzięki takiej współpracy byłoby możliwe odtworzenie historii “Feniksa” ponownie, a tym bardziej możliwe byłoby dowiedzenie się co stało się z chórem po 1962 roku.

Jeżeli macie Państwo jakiekolwiek informacje, zdjęcia lub dokumenty proszę o kontakt. Chodzi o Naszą wspólną żorską historię.  Mateusz Słupik - mateusz.slupik@onet.pl lub gazeta@gazetazorska.pl

Matusz Słupik - ur. 24.10.2001r. w Żorach. Student historii na Uniwersytecie Wrocławskim. Z zamiłowania aktywny regionalista, często współpracujący z Muzeum Miejskim w Żorach.