VI Festiwal Twórczości Religijnej Fide et Amore
Koncert inauguracyjny

3 sierpnia, godz. 19:00, kościół pw. Świętych Apostołów Filipa i Jakuba

Welon i tonsura.
Muzyka tworzona w kręgu ołtarza od średniowiecza do baroku

Program:
Hildegarda z Bingen (1098–1179) – Karitas habundat in omnia (Antiphona)
Adriano Banchieri (1568–1634) – Suonata Prima, Venetia 1605
Caterina Assandra (po 1590–1620) – O dulcis amor Jesu Motetti op.2, Milano 1609
Lucrezia Orsina Vizzana (1590–1662) – O magnum mysterium Componimenti musicali, Venetia 1623
Isabella Leonarda (1620–1704) Volo Jesum dilectum Sacri Concerti op. 3 Milano 1670
Isabella Leonarda – Sonata prima na 2 skrzypiec i basso continuo Sonate a 1,2,3 e 4 istromenti, opera 16, Bologna 1693
Greg. Conditor alme (Hymn)
Gracia Baptista (fl. 1557) – Conditor alme
Joan Cererols (1618–1675) – Serafin, che con dulce harmonia
Stanisław Sylwester Szarzyński (fl. 1692–1713) – Sonata na 2 skrzypiec (1706)
Maria Xaveria Perucona (1602 – ca. 1677) – Ad gaudia, ad jubila Sacri Concerti, Milano 1675
Francesco Antonio Bonporti (1672–1749) – Sonata Terza Largo, Corrente, Adagio Assai, Gauotta Sonate da Camera op.4, Venetia 1703
Claudia Sessa (fl. 1613) – Occhio io vissi di voi Canoro pianto di Maria Vergine sopra la faccia di Christo estinto, Venetia 1613
Gracia Baptista (fl. 1557) – Conditor alme
Hildegarda z Bingen – O eterne Deus (Antiphona)

Wykonawcy:
Karolina Brachman – sopran
Ensemble Parnassos: Martyna Pastuszka, Adam Pastuszka – skrzypce, Anna Firlus – klawesyn, Mariusz Bury – teorba

Parnassos Zespół Instrumentów Historycznych istnieje na scenie muzycznej od 2001 roku. Muzycy zespołu są związani silnie ze Śląskiem i właśnie na tym terenie szczególnie angażują się animując scenę muzyki barokowej. Skupieni wokół repertuaru kameralnego, niejednokrotnie współpracują z solistami występując na polskich festiwalach i europejskich festiwalach muzycznych. W 2007 roku Parnassos wraz z sopranistką Karoliną Brachman nagrał swoją pierwszą płytę „O piękny czasie! O godzino wieczorna!” z utworami kompozytorów niemieckich XVII i XVIII w. Do nagrania drugiej płyty zawierającej pięć pierwszych Sonat Różańcowych H.I.F. Bibera muzycy zespołu zostali zaproszeni w roku 2009 przez proboszcza parafii p.w. św. Stanisława w Suszcu, ks. Krzysztofa Winklera. W 2011 roku zespół Parnassos wraz z Zespołem Śpiewaków Miasta Katowice „Camerata Silesia” nagrał płytę dla wytwórni DUX. Na płycie znajdują się utwory odkryte przez muzykologa Marcina Konika a pozycją centralną jest „Requiem” Andrzeja Siewińskiego.

Martyna Pastuszka – wykonawstwem historycznym zajmuje się od 2001 roku. Po ukończonych w 2004 r. studiach w katowickiej Akademii Muzycznej jej osobowość artystyczną kształtował zespół Arte dei Suonatori oraz znakomici artyści, tacy jak: Barthold Kuijken, Martin Gester, Kati Debretzeni, Hidemi Suzuki, Rachel Podger, Eduardo Lopez Banzo, Herve Niquet, Alfredo Bernardini, Andrew Parrott, Konrad Junghanel, Enrico Gatti, Alessandro Moccia. Obecnie w swojej działalności artystycznej Martyna Pastuszka łączy rolę solistki, kameralistki oraz muzyka orkiestrowego. W Polsce współpracuje z orkiestrą Arte dei Suonatori, we Francji, z paryską orkiestrą Le Cercle de l’Harmonie. Od roku 2009 pełni funkcję koncertmistrza i solisty sztrasburskiej orkiestry Le Parlement de Musique pod kier. Martin Gester’a. Od 2010 roku jest koncertmistrzem orkiestry Capella Cracoviensis oraz członkiem kwartetu tej orkiestry. Jest także współzałożycielem zespołu Parnassos istniejącego na scenie od 2001 roku. Wraz z polskim i europejskimi zespołami dokonała ponad 60 nagrań dla rozgłośni radiowych i stacji telewizyjnych m.in.: w Polsce, Niemczech, Anglii, Dani, Szwecji, Szwajcarii, Francji, TV Arte, TV Mezzo. Wiele spośród płyt CD oraz DVD nagranych dla wytwórni Naive, Bis, Channel Classics, Alpha, Ambronay, Sony, Ambroisie, Dux, PentaTone otrzymało wyróżnienia prasy muzycznej oraz zostało entuzjastycznie przyjęte przez międzynarodową krytykę muzyczną. Od 2007 roku prowadzi klasę skrzypiec barokowych Akademii Muzycznej w Katowicach.

Adam Pastuszka (skrzypce) po ukończeniu Akademii Muzycznej w Katowicach kontynuował swoją edukację na studiach podyplomowych we wrocławskiej Akademii Muzycznej, które ukończył z wyróżnieniem. Od roku 2001 brał udział w wielu kursach w Niemczech, Włoszech, Belgii i Polsce a także był także studentem w klasie skrzypiec Simona Standage’a w Akademie für Alte Musik Wüttenberg. W roku 2002 został stypendystą włoskiej fundacji Giorgio Cini. W roku 2004 wraz z Urszulą Jasiecką, Karoliną Brachman i Christophem Barthem zdobył II nagrodę na konkursie muzyki kameralnej „Concerto Barocco” w Wuppertal (Niemcy). Współpracując z orkiestrami Arte dei Suonatori, Colllegium Marianum (Praga) Le Parlement de Musique ( Strasbourg), Haydn Sinfonietta Wien oraz Harmonologia występował na prestiżowych festiwalach oraz brał udział w nagraniach wysoko ocenianych przez międzynarodową krytykę muzyczną. Jako członek tych zespołów nagrywał dla uznanych wytwórni płytowych a koncerty były wielokrotnie transmitowane przez polskie i europejskie rozgłośnie radiowe. Od roku 2006 pełni funkcję koncertmistrza drugich skrzypiec oraz kameralisty Wrocławskiej Orkiestry Barokowej. Jako kameralista aktywnie działa także w ramach zespołu Parnassos oraz orkiestry Capella Cracoviensis.

Mariusz Bury ukończył katowicką Akademię Muzyczną w klasie gitary prof. Aliny Gruszki i adt Wandy Palacz. Był uczestnikiem ogólnopolskich i międzynarodowych konkursów gitarowych, zdobywając m. in. wyróżnienie na VII Spotkaniach Gitarowych w Sanoku. Brał udział w wielu kursach mistrzowskich prowadzonych przez wybitnych gitarzystów. Prowadzi działalność koncertową, głównie jako kameralista. W latach 2001-2008 był lat związany ze „Śląskim Oktetem Gitarowym”, z którym nagrał płytę nominowaną do nagrody „Fryderyki 2009”. Mariusz Bury występuje ze skrzypaczką Martyną Pastuszką oraz z żoną Urszulą Jasiecką-Bury – klawesynistką. Po ukończeniu studiów gitarowych krąg jego zainteresowań muzycznych poszerzył się o muzykę dawną, w związku z czym rozpoczął naukę gry na teorbie u Henryka Kasperczaka. W 2011 roku ukończył studia w klasie lutni Jana Čižmářa w Akademii Muzycznej w Katowicach. Od 2005 roku występuje wraz z zespołem muzyki dawnej „Parnassos”, z którym nagrał dwie płyty z repertuarem XVII i XVIII wiecznym.

Anna Firlus Naukę gry na organach rozpoczęła w Państwowej Szkole Muzycznej II stopnia im. Stanisława Moniuszki w Zabrzu w klasie organów mgra W. Krawca, którą ukończyła w 2003 r. z wyróżnieniem. Jest absolwentką Akademii Muzycznej im. K. Szymanowskiego w Katowicach w klasie organów prof. J. Gembalskiego, (dyplom z wyróżnieniem w 2008 roku), a także w klasie klawesynu prof. M. Toporowskiego oraz asyst. M. Pilcha (dyplom z wyróżnieniem w 2010 roku). Uczestniczyła w kursach mistrzowskich poświęconych interpretacji muzyki organowej, klawesynowej i kameralnej, prowadzonych przez wybitnych profesorów (Jean-Luc Perrot, Christopf Bossert, Christopf Grohmann, Bernhad Hass, Maija Lehtonen, Ludger Lohmann, Anthony Spiri, Aline Zylberajch, Władysław Kłosiewicz, Leszek Kędracki). Współpracowała między innymi z zespołem Concerto Polacco, zespołem Flori Pari, Polską Orkiestrą XVIII Wieku, Orkiestrą Muzyki Nowej, Narodową Orkiestrą Symfoniczną Polskiego Radia w Katowicach. Koncertuje jako solistka i kameralistka w kraju i za granicą. Jest współzałożycielką zespołu Extempore, który specjalizuje się w stylowym wykonawstwie muzyki dawnej na historycznych instrumentach. Obecnie pracuje jako akompaniator w klasie historycznych praktyk wykonawczych Akademii Muzycznej im. Karola Szymanowskiego w Katowicach, jest także nauczycielem Diecezjalnej Szkoły Organistowskiej II stopnia oraz Studium Muzyki Kościelnej w Gliwicach.

Karolina Brachman (sopran) urodziła się w Rudzie Śląskiej. Studiowała teorię muzyki oraz śpiew u prof. Henryki Januszewskiej w Akademii Muzycznej im. Karola Szymanowskiego w Katowicach. Studia wokalne kontynuowała w Hochschule für Musik Köln w klasie prof. Barbary Schlick. Ukończyła je w 2007 roku, uzyskując dyplom z wyróżnieniem. Działalność artystyczna Karoliny Brachman związana jest głównie z nurtem tzw. historycznego wykonawstwa muzyki dawnej. Od lat artystka współpracuje z dyrygentami i zespołami, wykonującymi muzykę dawną na instrumentach z epoki: Rheinische Kantorei pod kier. Hermanna Maxa, Musica Fiata / La Capella Ducale Rolanda Wilsona, Kölner Akademie, Marais Consort, Accentus Austria, orkiestrą La Stravaganza Köln, zespołem wokalnym Ars Choralis Coeln. Jednak jej repertuar i doświadczenia obejmują nie tylko muzykę średniowiecza, w tym chorał gregoriański, czy wszystkie gatunki muzyki baroku i klasycyzmu, ale też romantyczną i współczesną muzykę kameralną. Projekty koncertowe i nagrania płytowe z muzyką średniowieczną i barokową z udziałem Karoliny Brachman zdobywały w ostatnich latach uznanie międzynarodowej krytyki oraz liczne nagrody fonograficzne, m.in. Diapazon oraz Choc du Monde de la Musique. Artystka występowała na licznych festiwalach międzynarodowych, w tym m.in. Styriarte oraz Trigonale (Austria), MDR Musiksommer, Romanischer Sommer (Köln), Oude-Muziek Festival (Utrecht, Holandia), Händel Festspiele (Halle), Bachfest Leipzig, Tage Alter Musik w Ratyzbonie, Europäische Wochen Passau, Rheingau Musikfestival, oraz Schleswig-Holstein Musik Festival.
9
O kompozytorach i muzyce:
„Kto śpiewa, dwa razy się modli” – nigdzie piękniej słowa św. Augustyna nie znajdują swego odzwierciedlenia, niż w działalności kompozytorów i kompozytorek, którzy swoje codzienne życie ofiarowali Bogu i wspólnocie zakonnej. Było ich niemało, lecz przez stulecia średniowiecza pozostawali w znakomitej większości anonimowi (z nielicznymi wyjątkami, jak Hildegarda z Bingen). Z biegiem czasu i zmian kulturowych ich imiona pozostawiały coraz więcej śladów w pismach im współczesnych, drukach i odniesieniach. Kariera kościelna była naturalną drogą życiową dla młodszych synów rodzin szlacheckich, w których tytuł i majątek miał przejąć pierworodny. Dla kobiet natomiast zakon był często jedyną możliwością zdobycia wykształcenia, rozwijania własnych pasji i talentów – przy jednoczesnej stabilizacji życiowej. W dzisiejszym programie zaskakiwać może tak duża liczba kompozytorek oraz fakt, iż ich nazwiska są nam przeważnie nieznane. Tymczasem w okresie renesansu kobiety aktywnie kształtowały życie muzyczne na dworach i w klasztorach. W humanistycznej i szczególnie wrażliwej na piękno i sztukę Italii, działalność tak wielu kompozytorek miała szczególną wymowę. Utalentowane, wszechstronne i bardzo dobrze wykształcone, były często silnymi osobowościami i osiągały wysokie pozycje w hierarchii zakonnej. Niektóre z nich oddawały się twórczości z niezwykłą pasją i niezależnością, co nadaje ich kompozycjom szczególny charakter i zapewnia stałe miejsce w literaturze muzycznej. Program „Welon i tonsura” koncentruje się na muzycznej twórczości duchownych oraz zakonnic okresu średniowiecza i wczesnego baroku. Obok kompozycji benedyktynek Hildegardy z Bingen i Cateriny Assandry w programie znalazły się utwory znakomitej Lucrezii Orsiny Vizzany z zakonu mniszek kamedułek w Bolonii, a także dwóch urszulanek – Isabelli Leonardy i Marii Xaverii Peruchony. Obraz ten uzupełniają kompozycje instrumentalne polskiego zakonnika cysterskiego Stanisława Sylwestra Szarzyńskiego oraz włoskiego księdza Francesco Antonio Bonportiego.

Hildegarda z Bingen (1098–1179) – niemiecka benedyktynka, fundatorka i przeorysza klasztoru w Rupertsbergu, pisarka i kompozytorka, mistyczka i uzdrowicielka. Uznana przez Kościół katolicki za świętą, już wkrótce, 7 października b.r., zostanie przez papieża Benedykta XVI ogłoszona doktorem Kościoła. Nazywana Sybillą Renu, należała do najsłynniejszych kobiet średniowiecza. Wielu dostojników świeckich zasięgało jej rad nie tylko w sprawach kościoła, ale również polityki, dyplomacji, lecznictwa. Pozostawiła wiele prac z zakresu teologii, hagiografii, medycyny i nauk przyrodniczych. Tworzyła muzykę liturgiczną, m. in. antyfony, hymny oraz responsoria, notowane neumami wczesnogermańskimi.

Adriano Banchieri (1568–1634) – kompozytor, pedagog, organmistrz, uważany za jednego z najważniejszych teoretyków muzyki XVII wieku. Po wstąpieniu do klasztoru bendyktynów w 1687 r. był organistą w wielu kościołach swojego zgromadzenia, m.in. w Lucce, Sienie, Wenecji, Weronie. Tworzył zarówno muzykę religijną jak i świecką, zaś jego komedie madrygałowe uznawane są za wybitne przykłady wczesnej formy teatru muzycznego.

Caterina Assandra (po 1590–1620) – była uczennicą Benedetto Re, kapelmistrza katedry w Pawii w północnej Italii. Pozostawiła po sobie dwa zbiory motetów, z których pierwszy niestety zaginął, oraz utwory na organy, zapisane w tabulaturze niemieckiej. Po opublikowaniu opusu 2 Caterina Assandra wstąpiła do zgromadzenia benedyktynek w Lomello, gdzie spędziła resztę życia pod zakonnym imieniem Agata.

Dramatyczne były koleje życia Lucrezii Orsiny Vizzany (1590–1662), jednej z najbardziej utalentowanych włoskich śpiewaczek, organistek i kompozytorek wczesnego baroku. Od dzieciństwa przebywała w klasztorze kamedułek Santa Christina della Fondazza w Bolonii, gdzie odebrała staranne wykształcenie muzyczne. W okresie jej edukacji klasztor ten był siedzibą wielu utalentowanych zakonnic i należał do najbardziej renomowanych muzycznych centrów Bolonii. Także utwory Lucrezii Vizzany należą do awangardy stylistycznej tego okresu i są porównywalne z kompozycjami takich postaci, jak Claudio Monteverdi czy Alessandro Grandi. Wydane w Wenecji w roku 1623 Componimenti musicali poruszyły środowiska muzyczne w całej Italii.
Niestety, silna rywalizacja pomiędzy mniszkami oraz seria konfliktów z biskupem Bolonii, który niechętnym okiem patrzył na rozwijające się kariery zakonnic, zdestabilizowała jej zdrowie psychiczne i karierę. Krótko po wydaniu swojego jedynego zbioru motetów Lucrezia porzuciła muzykę i wycofała się z życia publicznego.

Isabella Leonarda (1620–1704) – urodziła się w Novarze, w szlacheckiej rodzinie, którą łączyły silne więzy z miejscowym Kościołem. W wieku 16 lat wstąpiła do zgromadzenia sióstr urszulanek, a w roku 1676 została jego przeoryszą. Była zarazem najpłodniejszą kompozytorką swojej epoki – 20 opublikowanych zbiorów obejmuje praktycznie wszystkie gatunki muzyki kościelnej.
Słynne są jej sonaty kościelne z op. 16, również z tego względu, iż Leonarda była jedną z dwóch kobiet komponujących muzykę instrumentalną w XVII wieku. Najbardziej charakterystyczną cechą twórczości nowaryjskiej urszulanki są jednak teksty jej utworów nieliturgicznych, najprawdopodobniej pochodzące od niej samej. Reprezentują one często spotykany w baroku rodzaj religijnej poezji miłosnej, niezwykle emocjonalnej, przepojonej żarliwością, niemal erotycznej.

Gracia Baptista – mniszka karmelitańska, działająca w Awili (Hiszpania). Jej hymn „Conditor Alme”, opublikowany w 1577 roku jest najwcześniejszym znanym utworem na instrument klawiszowy, napisanym przez kobietę.

Joan Cererols (1618–1675) – hiszpański kompozytor i mnich benedyktyński, spędził całe życie w słynnym katalońskim klasztorze Montserrat, gdzie przebywał od wczesnego dzieciństwa – początkowo jako chórzysta, potem nowicjusz i zakonnik, odpowiedzialny za życie muzyczne wspólnoty. Był nie tylko zdolnym kompozytorem, grał również na organach, harfie, skrzypcach i basowych instrumentach smyczkowych różnego rodzaju. Cieszył się nadzwyczajną estymą nie tylko za życia, ale jeszcze wiele lat po śmierci – w rocznicę jego urodzin śpiewano ku jego czci responsorium, co w historii klasztoru należało do gestów wyjątkowych.

O życiu Stanisława Sylwestra Szarzyńskiego, jednego z najwybitniejszych polskich kompozytorów barokowych, wiadomo niewiele – poza faktem, iż był on mnichem cysterskim. Rękopisy utworów Szarzyńskiego pochodzą z lat 1692–1713. Zapewne autor był związany z kapelą prymasowską w Łowiczu. Pozostawił po sobie 10 kompozycji, głównie wokalno-instrumentalnych. Sonata kościelna na 2 skrzypiec i basso continuo jest jedynym zachowanym utworem instrumentalnym polskiego cystersa.

Podobnie jak Isabella Leonarda, młodsza o jedną generację Maria Xaveria Peruchona (1652 – po 1709), również pochodzenia szlacheckiego, wstąpiła w wieku lat 16 do zgromadzenia urszulanek w diecezji nowaryjskiej. Była nazywana „Eccellente Maestra di Musica” i cieszyła się sławą dobrej śpiewaczki, lecz z jej dorobku do czasów obecnych zachował się jedynie zbiór „Sacri Concerti de Motetti” z 1675 r. Pochodzący stamtąd koncert „Ad gaudia, ad jubila” napisany został na Boże Narodzenie.

Francesco Antonio Bonporti (1672–1749) – ksiądz, skrzypek i kompozytor, związany z Trydentem i Padwą. Przed święceniami odebrał staranne wykształcenie humanistyczne, obejmujące również muzykę. Widząc swoje powołanie w kapłaństwie, traktował Bonporti muzykę raczej hobbystycznie. Jednakże jego sława jako skrzypka i kompozytora rozwijała się o wiele szybciej od kariery w hierarchii kościelnej, w którą Bonporti inwestował wiele pieniędzy, podróży i nadziei – a także swój talent muzyczny. Uważa się, iż twórczość Bonportiego w dużym stopniu wpłynęła na niektóre elementy warsztatu kompozytorskiego Johanna Sebastiana Bacha.

Claudia Sessa – fl. 1613, zakonnica w mediolańskim klasztorze S. Maria Annuntiata, była jedną z najbardziej cenionych kompozytorek i śpiewaczek swojego czasu. Z roku 1619 pochodzi długi tekst Gerolamo Borsieriego, suplement do La Nobilita di Milano Pietra Morigii, wychwalający wyjątkowo wyrafinowany kunszt wokalny Sessy, biegłość jej głosu, słodycz ozdobników, intensywność przekazu, talent muzyczny i aktorski, a zarazem skromność, pokorę i pobożność. Pomimo to z jej dorobku zachowały się jedynie 2 utwory – jeden z nich prezentujemy podczas dzisiejszego koncertu.
(oprac. Karolina Brachman)